Atalarımız iki ayaklı yürümeye ağaçlarda mı başladı?

Atalarımız iki ayaklı yürümeye ağaçlarda mı başladı?


İki ayak üzerinde doğrulmanın, yani iki ayaklılığın, bizi ve atalarımızı diğer insansı maymunlardan (şempanzeler, bonobolar, goriller ve orangutanlar) ayıran en önemli özellik olduğu kabul edilir Modern şempanzeler, bonobolar ve goriller de iki ayak üzerinde doğrulma becerisini sınırlı biçimde gösterirler, fakat temel yürüme şekilleri dört ayak üzerinde eklemli yürümedir 20 yüzyılın başından bu yana, insansı familyasına ait fosillerde aranan temel özellik iki ayaklılığın izleri olmuştur Elbette bu arayış bir tartışmayı da beraberinde sürüklüyordu: iki ayaklılığın evrimi nasıl ve neden gerçekleşti? Atalarımız ormanlık alanların azalması, savanların artmasıyla beraber avcılar tarafından daha görünür oldukları için, büyük adımlar atarak hızlı ilerleyebilecekleri ve ellerini etkin biçimde kullanabilecekleri iki ayak üzerinde yürüme özelliği mi kazandılar? Yoksa aksine, yaşam alanlarını ormanlık alanlardaki su kenarlarına doğru genişleterek suda etkin avlanma ve daha derine ilerleyebilme amacıyla mı iki ayaklılık özelliği kazandılar? Science dergisinin 1 Haziran tarihli sayısında yayımlanan makalede iki ayaklılığın evrimine yepyeni bir açıdan bakılıyor: Ne yerde ne suda, iki ayaklılık ağaçta evrilmiş olabilir mi?

Savan teorisi geçerliliğini büyük ölçüde yitirdi; fosil bulguları erken insansıların 23 milyon yıl öncesinde Allia Bey, Aramis, Laetoli gibi ağaçlık arazilerde yaşadıklarını gösteriyor Dolayısıyla araştırmalar ormanlık alanlarda yaşamını sürdüren iri maymun türlerinin davranış motifleri üzerinde yoğunlaşmış ve kara iki ayaklılığının kaynağına ilişkin üç senaryo öne çıkmıştı Postüral beslenme hipotezine göre iki ayaklılık erken insansıların yavrularını daha iyi besleyebilmelerini sağlayan ve üreme başarısını arttıran bir aracıdır Termoregülatör hipoteze göre ise iki ayak üzerinde yürümek vücudun doğrudan güneş ışığına maruz kalan alanını azaltır, böylece günün en sıcak saatlerinde dahi insansıların yiyecek aramaya çıkabilmeleri mümkün olmuştur Üçüncü hipotez ise iki ayaklılığın getirdiği vücut dilinin, çatışmaları çözmede daha etkili olduğunu söyler Sonuç olarak üzerinde görüş birliğine varılabilmiş tek nokta, lokomotor hareketin ister çevresel değişim, ister yaşam alanı farklılaşması olsun, dışsal baskılarla şekillenen bir özellik olduğudur

Birmingham Üniversitesi'nden Susannah Thorpe ve meslektaşları orangutanlar üzerinde yaptıkları gözlemlerde, iki ayaklılığın sık dallarla kaplı ormanlık alanlarda ilerleyişimizi kolaylaştırmak üzere evrilmiş olabileceği sonucuna ulaşmışlar Science dergisinin 1 Haziran sayısında yer verilen çalışmada ekip, bir yıl boyunca Endonezya'nın Sumatra Gunung Leuser Ulusal Pakı'nda yaşayan orangutan davranışlarını incelediklerinde, bu hayvanların, çapı 4 cm'nin altındaki ince dallarda ilerlerken iki ayak üzerinde yürümeyi tercih ettiklerini, ellerini ise yardımcı olarak kullandıklarını fark etmişler Orangutanlar meyve tüketicisi olduklarından ve meyveler genellikle ağaçların ince dallarının uçlarında bulunduklarından dikey tırmanma ve yürüyüşün bu hayvanlara kazandırdığı avantaj tartışılmaz,

İki ayak üzerinde yürüme adaptasyonuna yol açacak seçilim baskısı Thorpe ve arkadaşları tarafından üç koldan açıklanıyor İlkine göre, günümüzden 24 ila 5 milyon yıl öncesine karşılık gelen Miyosen dönemde gerçekleşen iklim değişiminin orman örtüsü içinde açtığı gedikler maymun atalarımızın lokomotor davranışları üzerinde derin etkiler bıraktı Şempanze ve goril gibi bazı türler, aradaki boşlukları eklemli yürüme ile aşmayı seçerek yüksek dallardaki besinlere ulaşmak üzere tırmanma yetilerini geliştirdiler İkinci kolda yer alan Güneydoğu Asya orangutanları arasında az önce bahsettiğimiz yürüme ve besin toplama şekli kalıcılaştı İnsanların atası olan üçüncü kol ise iki ayak üzerinde yürüme becerilerini daha da geliştirerek daha küçük ağaçlarda ve zeminde yer alan besinleri toplama konusunda uzmanlaştılar

Thorpe ve ekibinin gözlem sonuçları şempanze, bonobo maymunları ve insanlara uzanan kolun evrimsel ayrılma dönemine yani 4 ila 8 milyon yıl öncesine karşılık gelen tarihlerde yaşamış oldukları belirlenen fosillerdeki bulgulara da uyuyor Sahelanthropus tchadensis, Orrorin tugenensis ve iki Ardipithecus türü fosillerde hem iki ayak üzerinde rahatça doğrulmalarına hem de ağaçta yaşamalarına elveren anatomik özellikler saptanmış Araştırmacılar daha geç dönemlere ait insansı fosillerinin birbirleri arasında lokomotor farklılıklar gösterdiklerini, bunun da iki ayaklı yürümenin farklı insansı soylarında bağımsız olarak ortaya çıkmış olan bir özellik olmasından kaynaklanabileceğini ifade ediyorlar Görünen tablo, iki ayaklılığın insansı türlerini tanımlamak için belirleyici bir özellik olarak kullanılabilirliğinin sorgulanmasına kadar gidiyor York Üniversitesi İşlevsel Morfoloji ve Evrim bölümünden Paul O'Higgins çalışmanın düşündürdüklerini bir adım daha ileriye taşıyarak şunları söylüyor: Bulgular insanın atasal soylarına özgü bir özellik bulmamızı daha da zorlaştırdı Kalça uzaması ve diz iki ayaklılığı uzak geçmişte ortaya çıkmış özelliklerse, insan soyunun olası atalarının tanımlanması işi daha da güçleşecektir

Nıvart Taşçı Mehmet Doğan