Asya tipi uretim tarzı Nedir? Hakkında bilgi

Asya tipi uretim tarzı Nedir? Hakkında bilgi

(Tr Marksbilim) Toprağın ozel mulkiyeti bulunmadığı halde somurulme olayının gercekleştiği uretim bicimi

Tarihsel ozdekcilik oğretisinin kurucusu Alman duşunuru Karl Marx (18181883), Asya tipi uretim bicimi kavramını 1853 yılına doğru Formen die der Kapitalischen Produktion Vorhergehn adlı incelemesinde ortaya atmıştır O sıralarda eski toplumdaki mulkiyet ilişkilerini ve bununla bağımlı olarak uretim bicimlerini inceleyen Marx, eski toplumlarda uc ceşit mulkiyet ve uretim bicimi saptamıştır: Antik, Germanik, Asya tipi Şoyle diyordu: Asya tipi uretim biciminde mulkiyet yok, sadece bireyin toprağı tasarrufu var, gercek mulk sahibi komundur(İbid, Kapitalizm Oncesi Ekonomi Şekilleri adlı Turkce ceviri, Ankara 1967, s 86) Bu ozel bicimde Marks'ın Doğu despotizmi adını verdiği Doğu devletciliği onemli bir rol oynuyordu Doğu'da, geniş tarım alanlarının sulama, bataklıkların kurutulması, su kanalları acılması gibi onemli işlerini buyuk capta bir organizasyonunun gercekleştirmesi gerekiyordu Marks adı gecen yapıtında şoyle demektedir:

Orneğin Asya temel bicimlerinin coğunda olduğu gibi, bu tarz kucuk komunleri kucaklayan ve onlara hukmeden tepedeki birliğin en yuksek ve tek mulk sahibi olarak gorunmesi ve gercek, komunlerin de ancak veraset yoluyla toprağın sahipleri durumuna gelmeleriyle bağdaşabilir Tepedeki birlik gercek mulk sahibi ve ortak mulkiyetin gercek onkoşulu olduğuna gore, onun buyuk sayıdaki ayrı ayrı komunlerden ayrı ve onların ustunde bir şey olarak gorunmesi pekala mumkundur Bu durumda birey mulksuzdur ya da kendi mulktur Yani bireyin, calışmanın ve yeniden uretimin doğal koşullarıyla ilişkisi ve bu koşulların karşısında bulunduğu inorganik doğayı benimseyip mulk edinişi, onun subjektifliğinin objektif niceliği, butunu kucaklayan birliğin bireye komun aracılığıyla ilettiği bir bağış gibi gorunmektedir Despot, burada, cok sayıda kucuk komunlerin babası rolundedir ve boylelikle bunların hepsinin ortak birliğini gercekleştirir Bundan cıkan sonuc şudur ki (hukuki bakımdan emekle, gercek mulk edinme biciminde tespit edilen) artıkurun, bu en yuksek birliğe aittir Boylelikle Doğu despotizmi hukuk bakımından mulkiyetin yokolması gibi bir sonuca varır gorunmektedir Gercekteyse onun temeli, kucuk komunun icinde imalatla tarımın birleşmesinden meydana gelmiş olan kabile mulkiyeti ya da kolektif mulkiyettir Komun boylece kendi kendine yeter duruma gelir ve icinde yeniden uretim ve artıkuretim şartlarının tumunu ihtiva eder(İbid, s 76)
Bu tip mulkiyet ilişkisinde ve uretim biciminde bireylerin ozel mulkiyeti olmadığı halde somurulme olayı vardır Marks'ın dikkatine carpan ve dikkatleri cekmek istediği olay buydu Bu somuruyu despot, yoneticiler, memurlar gercekleştiriyorlardı Somurulen artıkurun bu yoneticilerce carcur edildiği icin hic bir zaman bir birikim gercekleşmiyor ve bu yuzden de Asya tipi uretim bicimi başka bir uretim bicimine donuşemiyordu Marks, Kapital adlı yapıtında da şoyle demektedir:
Kendi kendilerini durmadan aynı bicimde ureten ve tesadufen yıkıldıkları takdirde de aynı yerde ve aynı adla yeniden ortaya cıkan bu kendi kendine yeterli topluluklardaki uretim orgutlenişinin basitliği, Asya toplumlarının değişmezliği'nin bu, Asya devletlerinin surekli olarak yıkılıp yeniden kurulması ve sonu gelmez hanedan değişmeleri karşısında buyuk bir celişki teşkin eden bir değişmezliktir sırrını cozecek anahtarı sağlamaktadır Toplumun ekonomik oğelerinin yapısı, siyaset goğundeki fırtına bulutlarından hic etkilenmez(İbid, Mehmet Selek cevirisi, Cilt I, Kitap: III, s 8085) Bk Doğu Despotizmi, Antik Uretim Bicimi, Germanik Uretim Bicimi, Mulkiyet, Ozel Mulkiyet

Marx'a gore, ilkel toplumda toprağın mulkiyeti butun topluluğa aitti İlkel toplumun evrimi tarım, hayvancılık, zanaatlar gibi yeni uretim bicimlerinin gelişmesine bağlıydı Bu yeni uretim bicimleri gelişip bir uretim artığı (istihsal fazlası) meydana gelince ilkel toplumun ilkel uretim bicimi Asya tipi uretim bicimine donuşmek zorunda kaldı Cunku uretim artığı daha karmaşık bir işbolumunu gerektirmişti ve insanlar arasındaki uretim ilişkileri bu gereğin zorunlu sonucu olarak yeni bir uretim bicimini zorunlu kılmıştı Asya tipi uretim biciminde uretim bir pazara doğru yonelmekteydi Bir fazlalık uretme ve bu fazlalığı coğaltma, kendi kendini gecindirmek amacını guduyordu İlkel toplumdaki kan bağlarıyla pek guclu olarak bağlı aileler, bir buyuk şefin cevresinde toplanan bir aileler kurulu yonetimine donuşmuştu Toplumsal otorite, demokratik ya da despotik bicimler alıyordu Bir uretim fazlasının varlığı, daha ileri bir toplumsal ayrışımı ve bu fazlalığın bir kısmını kendisine mal ederek topluluğun oteki uyelerini bu suretle somuren bir azınlığın meydana gelmesini mumkun kılmaktaydı Bu azınlık, belli bir gucu elinde tutarak, devlet gucunun ilk bicimini oluşturuyordu Ortak cıkarları savunmak ve uyuşturulmaz (antagonist) cıkarlara karşı korunmak gerekmişti Bu azınlık ya mirasla gecen gorevler, yoluyla, ya da başka gruplarla cekişmelerin coğalması yuzunden gittikce daha gucleniyordu Siyasal egemenliğin temeli sosyal fonksiyondu ve siyasal egemenlik ancak kendisine verilen bu sosyal fonksiyonu yerine getirdiği surece devam edebilirdi Asya tipi uretim biciminin ayırıcı niteliği, sosyal fonksiyonu temsil eden bir bireyin topluluk ustundeki egemenliğinde belirmektedir Daha acık bir deyişle bu bicimde egemenlik, bir bireyin başka birey ya da bireylere egemenliği değil, sosyal fonksiyonu temsil eden bir bireyin butun topluluğa egemenliğidir Toprağın mulkiyeti devletin olmuştur, topluluk bireylerinin mulkiyeti yoktur ama tasarruf hakları vardır Artıkdeğer vergi biciminde devletin elinde toplanmaktadır Ticaret, bu sistemde, bir pazar uretimi konusu değil, bir devlet gelişmesi ve savunması konusudur Tuccar burada bir devlet memuru olarak ortaya cıkar Devletce alınan vergi, devleti temsil edenler yararına alınan toprak rantına donuşur Bu sistemde birey, başka bir bireye bağlı değil, topluluk halinde kendisinden daha ustun bir topluluğa topluca bağlıdır Burada, devlet ve egemen sınıf uretim koşullarına doğrudan doğruya el atar Bu yuzden bu sisteme XVII yuzyıldan beri Doğu despotizmi (Fr Despotisme orientale) adı verilmiştir Asya tipi uretim biciminde, genel olarak kolece kullanılan topluluğun uretim ilişkisi, koleci uretim bicimindeki uretim ilişkisi gibi bir ana uretim ilişkisi (ana ilişki) değildir Cunku toprağın ozel mulkiyeti yoktur, toplumun fazladan calışma yukumu bir devlet angaryası bicimindedir Gercek bir uretici kolelik duzeninin gelişmesi icin koy toplulukları cercevesinde toprağın ozel mulkiyeti gereklidir Buysa ancak Avrupa'da antik uretim bicimi (eski Yunan ve Roma) alanında gercekleşmiştir Antik uretim biciminde yurttaşların ozel mulkleri vardır; mulkiyet, toprak mulkiyeti ve ozel mulkiyet olarak ikiye bolunmuştur Borc icin kolelik, savaş tutsağı olarak kolelik bu alanda belirmiş ve kolelerin bireylerce ozel olarak kullanılması olayı baş gostermiştir Bircok ozgur yurttaşlar, bu yollardan, ozgurlukleriyle birlikte mulklerini de yitirmektedirler Mulkiyet belli ellerde toplanmaktadır Demek ki antik uretim biciminin evrimi, gercek bir koleci uretim bicimine geciş koşullarını kendiliğinden oluşturmaktadır Bu surec boyunca da feodal uretim biciminin temellerinden biri olan Germanik mulkiyet ve uretim bicimleri meydana gelecektir Germanik uretim biciminin ayırıcı niteliği, ozel mulkiyetin ortak mulkiyetle bir arada bulunuşudur buradaki ortak mulkiyet, antik uretim bicimindeki topluluk mulkiyetinden farklı ve onun tersine olarak otlaklar ve av alanları gibi gercek bir ortak mulkiyettir Bu tip ortak mulkiyet, ozel mulkiyetin tamamlayıcısıdır Antik uretim biciminde ortak mulkiyet bir devlet mulkiyetiydi ve ozel mulkiyetle gelişiyordu Germanik bicimde bu celişme yoktur Kaldı ki Germanik bicimin evrimi, busbutun başka bir kaynaktan, hayvancılık ve gezici tarım yapan savaşcı kabilelerin ilkel topluluk mulkiyeti cizgisinden gelmektedir Egemen sınıf, Germanik savaşcı şefler ve onların silahlı adamlarıdır Zamanla ozgur koyluler, daha once Gal koylulerinin yaptıkları gibi, topraklarının mulkiyetini bu şeflere aktarmışlar ve birkac kuşak sonra tam bir toprak kolesi bicimine donuşmuşlerdir Ozgur koylulerin boyunduruk altına alınmaları sureci, Roma imparatorluğunun son yuzyıllarında başlamış olan kolelerin ozgurleştirilmesi davranışıyla birleşerek, bağımlı bir kucuk ureticiler sınıfının feodal uretim ilişkileri temeli ustunde soylu toprak sahipleri sınıfı tarafından tek yanlı olarak somurulmeleriyle sonuclanmıştır Asya tipi uretim biciminin ozellikleri şoyle sıralanabilir: 1 Asya tipi uretim bicimi, ilkel uretim bicimini andırır; her ikisinde de ozel mulkiyet yoktur, bireyler topluluğun uyesi olarak sadece toprağı kullanma hakkına sahiptirler Ancak Asya tipinde insanın insan tarafından somurulmesi vardır, ilkel toplumda boyle bir olay yoktur Bu bakımdan Asya tipiyle ilkel toplum birbirlerinden ayrılırlar 2 Asya tipinde savaşlar yuzunden koleler bulunabilir, ama koleci bicimdeki kolelerden farklıdır Cunku, Asya tipinde kole sahibi de bağımlıdır ve kole emeğini dilediğince somurme bakımından frenlenmiştir Bu fren, kole sahibi somurmesiyle celişme halinde bulunan devlet angaryasıdır 3 Angarya bakımından Asya tipinin feodal bicimle bir benzerliği gorulurse de, bu ikisi arasında da fark vardır Cunku feodal bicimde kole, derebeyine birey olarak bağlıdır; Asya tipindeyse bireyin devlet memuruna bağımlılığı, topluluğun devlet bağımlılığından doğal dolaylı bir bağımlılıktır 4 Asya tipi, sınıfsız toplumdan sınıflı topluma gecişe ozgu bir sosyal organizasyon bicimidir ve bu uyuşmazlığı icermektedir Burada devlet ve egemen sınıf, uretim koşullarına doğrudan doğruya mudahale eder Toplum urunun bir kısmını peşin pay olarak alan bir devlet aristokrasisi doğmuştur Asya tipi uretim bicimi ustunde yapılan yeni calışmalar ve tarih alanında meydana cıkarılan yeni gercekler Asya tipinin buyuk capta calışanlardan (eski Mısır ve Mezopotamya'daki buyuk vadilerin kurutma, sulama ve inşaatı gibi) doğmuş bulunan bicimleri olduğu gibi, boylesine buyuk calışmaların dışında kalmış bicimlerinin de bulunduğunu, tarımlı ya da tarımsız ceşitli bicimleri olduğunu meydana koymuştur Genel olarak Asya tipi uretim bicimine duzenli bir uretim fazlası vardır ve gelişmesini de ic celişmesi sağlamaktadır Asya tipi uretim biciminin ic celişmeleri sınıfsız ve sınıflı toplumun bir arada ve ic ice bulunuşundan, devletin koylu emeğini elinde tutarak bir pazarın gelişme imkanlarını sınırlandırmasından, ozel mulkiyetin gercekleşmemesinden doğmuştur Bu celişmeler, ya eski Yunan ve Roma'da olduğu gibi Antik uretim biciminden koleci uretim bicimine gecmek ya da koleci bir aşamadan gecmeksizin derebeylik duzeninin bazı bicimlerine donuşmek yoluyla iki bicimde cozulmektedir Ancak bu cozumler tarihsel cozumlerdir Gunumuzde, bircok evrim bicimleri gibi Asya tipi uretim biciminin kalıntıları da, genel anamalcı uretimin gelişmesiyle şartlanmıştır