Asansör Nedir? Nasıl Çalışır?

Asansör, düşey olarak yük ve insan taşımada kullanılan bir araçtır Asansör, bilhassa şehirlerde vazgeçilmez bir vasıta olmuştur Şehirlerde gitgide gelişen arsa değerleri sonucu daha yüksek binalar yapılması, insanların üstteki katlara ulaşabilmesi için asansörleri zorunlu kılmıştır Keza inşaatlarda ve fabrikalarda tartma taşıyan asansörler de mevcuttur Asansörler olmasaydı kentlerde böylece fazla insanın barındığı yüksek yapılar ve gökdelenler kurulamaz, çoğu sanayi kolu gelişemezdi 19 yüzyılda bazı maden ocakları ve fabrikalarda, kömür ve gerekli maddelerin taşınmasında tartma asansörleri kullanılıyordu İnsanların can güvenliğini tehlikeye atmayan birincil asansörler 19 asır ortalarında yapıldı Bu döneme değin kentlerdeki yapılar insanların merenle yukarı çıkabileceği yükseklikte, en çok beş altı katlı yapılıyordu Bu güvenli asansörler buhar gücü ile çalışıyordu Bu asansörlerde buhar makinesi bir tamburu döndürüyor, asansör kabinini çeken halat da tıpatıp makaralı balık oltalarında olduğu gibi bu tamburun üzerine sarılıyordu 18701900 yılları arasında başlıca hidrolik asansörler kullanıldı Bu sistemde, yarısı yapının en üstteki katından yere dek inen, değişik yarısı da temelin aşağıda toprağa gömülü olan çelikten bir silindir asansör boşluğunu oluşturuyordu Asansörün kabini de bu silindirin içinde aşağı yukarı hareket eden fazla sağlam bir çelik pistonun üzerine oturtulmuştu Silindire basınçlı su pompalandığında aşağıya iniyordu 1890?dan sonra elektrik motorları yaygınlaşınca hidrolik asansörlerin yerini elektrikli asansörler aldı Bugün kullanılan asansörlerin derhal tümü elektriklidir
Elektrikli Asansörler
Eski asansörlerde kullanılan halat sarmalı tambur sistemi, buhar makinesi yerine br elektrik motoruyla döndürülerek bugün de bir takım asansörler de uygulanır Fakat elektrikli asansörlerin çoğu artık çekmeli tiptedir Bu asansörlerde, askı halatlarının bir ucuna asansör kabini, değişik ucuna da kabinin ağırlığını dengeleyen bir aleyhinde yük bağlanmıştır Askı halatlardan herkes, asansör boşluğunun tepesine yerleştirilmiş bir kasnağın ya da makaranın üzerindeki bambaşka bir yive oturur Bir elektrik motoruyla çalışan bu makara döndükçe halatları hareket ettirir Bu Nedenle asansör bir yöne doğru yol alırken karşı ağırlık zıt yönde harreket eder
Bugünün asansörleri, kabinin çok süratli inip çıkmasını ve en üstteki veya en daha aşağı kat hizasını çıkmasını ve en üstteki veya en daha alçak kat hizasını geçmesini önleyen birçok emniyet düzeneğiyle donatılmıştır Bu düzenekler çalışmasa bile, asansörün en üst katı geçerek tepedeki aygıtlara değecek kadar yükselmesi olanaksızdır Çünkü kabin en üstteki kata ulaştığında aleyhinde ağırlık ,kuyu dibinde bulunan tamponlarin üstüne oturur böylece halatlar gevşediği için kabini daha yukarı çekemez
Modern asansörlerden bazıları da pistonluelektrikli tiptedir Bunlar tıpkı eski hidrolik asansörler gibi çalışır, yalnız paslanmayı ve donmayı durdurmak için su yerine yağ kullanılır Silindirin içine elektrikli bir pompayla basılan yağ elektrikli vanalara boşaltılır Bu asansörler çok yüksek olmayan yapılarda, bilhassa de ağır yüklerin kaldırılması için fabrikalarda ve uçak gemileri ile otomobil yıkamayağlama istasyonlarının yükseltici platformlarında kullanılır
Elektronik Denetimli Asansörler
Elektrikli asansörlerin yaygınlaşmasından sonradan bile, asansörün iniş çıkışını denetlemek ve kabin kapılarını açıp lapatmak için uzun süre asansör görevlilerine gerek duyuldu Yolcuların kabindeki düğmelere basarak asansörü kendi kendilerine çalıştırabilmeleri 1890?lara rastlar Başlangıçtaki minik kabinli ve fazla yavaş olan bu asansörler fakat konutlarda veya az sayıda insanın girip çıktığı birkaç katlı meslek hanlarında kullanılabiliyordu
Elektronik bilimi ilerledikçe, işlek yapılarda kullanılan çabuk asansörler için otomatik denetleme sistemleri geliştirildi Bu otomatik elektronik aygıtlar, birkaç asansörü olan yapılarda bununla birlikte tahsis dağıtımı yapan bir “komuta tablosu işlevini görür Bu aygıtlar verilen programa uygun şekilde asansörlerin iniş çıkış yönünü yolcu trafiğine göre düzenler Takriben 30 yıldır yüksek yapılardaki asansörlerin çoğu tam otomatiktir Bu asansörler insan eliyle denetlenen asansörlerden fazla daha verimli, süratli ve güvenilirdir
Otomatik Asansörler
Yolcular kabindeki düğmeleri kullanarak istediği kata ulaşabilir
Otomatik asansörlerin kabininde, kapının bir ya da iki yanına yerleştirilmiş bir panelde yapının her katı için numaralı bir düğme bulunur Asansöre binen kişinin yapacağı tek şey çıkmak ya da inmek istediği katın düğmesine basnmaktır Sonradan binen yolculara asansörün hangi katta duracağını bildirmek için, basılan düğmenin içinde bir ışık yanar Düğmeye basıldıktan sonra fazla kısa bir zaman sonra kapılar otomatik olarak kapanır ve asansör kendiliğinden harekete geçer Duracağı kata yaklaşırken de gene otomatik olarak yavaşlar ve kat kapısıyla aynı düzeye geldiğinde durur Asansör yukarı çıkarken, yapının koridorlarındaki asanör kapılarının yanında bulunan panelin çıkış düğmelerine basan başka yolcuların bulunduğu katlarda da durur Aşağı inerken de iniş çağrılarına cevap verir Otomatik kontrol düzeneği tüm çağrıları sırayla cevap verme üzere belleğinde sakladığı için, aynı iniş veya çıkış sırasında asansörden fazla sayıda gezgin yararlanabilir Asansör kat düzeyine gelip durduğunda kapılar otomatik olarak açılır; yolcuların bütün iniş çıkışları bitince de yavaş yavaş kapanır Bütün kapılar kapanırken iki kanadın arasında bir yolcu kalmışsa, elektronik bir aygıt bu durumu saptayarak kapıların yolcuya çarpmadan durmasını sağlar Lakin bu yalnızca bir hemen olan bir duraklamadır Eğer herhangi birisi kapıları zorlayarak açık tutmaya çalışırsa, kapı kanatları aradaki yolcuyu hafifçe iterek uzaklaştırır ve asansörün yoluna devam etmesini sağlar
Asansörlerin Programlanması
Fazla sayıda asansörü olan yüksek yapılarda bütün asansörlerin çalışması bilgisayarlara tabi otomatik aygıtlarla yönlendirilir Bu aygıtlar, asansörlerin iniş çıkışlarını yolcu trafiğine göre düzenleyecek biçimde programlanmıştır Fazla işlek bir yapıda sabah ve akşam saatleri arasındaki yolcu trafiğinin akışına uygun bir şekilde genelde altı bambaşka program uygulanır Günün erken saatlerinde millet işyerlerine yetişmek için acele ettiklerinden asansörlerin çoğu çıkış yönüne çalıştırılır Sabahın geri kala bölümünde çıkış ve inişler dengelidir İnsanların öğle yemeğine gitti saatlerde inişler, öğle yemeğinden dönüşte çıkışlar daha yoğundur Sonra yine uzun bir süre inişler ve çıkışlar dengelenir Iş günün bitiminde asansörlerin çoğu bu kez iniş yönünde çalşıacak şekilde programlanır En sonunda, gece hizmetine ayrılan bir veya iki asansör dıştan elektronik sistem tüm asansörleri otomatik olarak durdurur