Anlatım Türleri ve özellikleri

AÖYKÜLEYİCİ ANLATIM ÖZELLİKLERİ:

1Olay, kişi, mekân ve zaman iki taraflı öğeleridir
2Olaylar birinci şahsın ağzından anlatılabilir(Anlatıcı olay kahramanlarından biridir)
3Sanat metinleri öyküleyici anlatımla yazılır
4Olaylar ilahi görüş açısıyla anlatılabilir
5Olaylar 3şahsın ağzından anlatılabilir(Olan biten bir kamera sessizliğiyle izlenip anlatılır
6 Kişi, mekân ve süre durum ve durum örgüsünü meydana getirmek için kullanılan ögelerdir
7Öyküleyici anlatım hikâye, roman, anı, söyleşi, röportaj(mülakat) gibi metin türlerinde kullanılır
8Öyküleyici anlatımda bir olayın olması şarttır
9Yaşanmış olaylarda olay zinciri, kurgulanmış olaylarda durum örgüsü vardır
10 3Şahıs anlatımda anlatıcı her şeyi bilir
11 Öyküleyici anlatım sanat metinlerinde ve öğretici metinlerde kullanılır
12Sanat metinlerinde anlatıcı kurmaca birey öyküleyici metinlerde ise hakiki bir kişidir
13Kelimeler daha çok mecaz ve ast anlamda kullanılır


BBETİMLEYİCİ ANLATIM

ÖZELLİKLERİ:
1Betimlemeler açıklayıcı ve sanatsal betimleme olmak üzere ikiye ayrılır
2kişinin iç dünyasını anlatan betimlemelere analiz(ruhsal portre) denir
3Kişinin dış görünüşünü anlatan betimlemelere simgesel tarif denir
4Roman, hikâye, tiyatro, seyahat yazısı, Şiir gibi türlerde kullanılır
5Kelimenin alt ve mecaz anlamlarına yer verilebilir

Sanatsal Tarif:
1İzlenim kazandırmak nedeniyle yazılır
2Öbür duyulara seslenen özel teferruatlar üzerinde durulur
3Teferruatlar sübjektif olarak verilir
4Amaç sanat yapmaktır


Açıklayıcı Betimleme:
1Bilgi saptamak nedeniyle yazılır
2Genel teferruatlar üzerinde durulur
3 Teferruatlar tarafsız (olduğu gibi)olarak verilir
4Amaç sanat yerine getirmek için yok, bir konu hakkında data vermektir
5 Öbür duyulara seslenen özel ayrıntılar üstünde durulmaz
6Betimlenecek varlığa bireysel duygu ve düşünceler katılmaz


CHEYECAN VE HEYECANA BAĞLI (LİRİK) ANLATIM

ÖZELLİKLERİ:
1Lirik anlatımda dil “heyecana tabi işlevde kullanılır
2Coşku ve heyecana yan anlatım daha çok şiir, roman, hikâye, tiyatro türlerinde kullanılır
3Öyküleyici anlatımda bir durum ve durumun anlatılması; betimleyici anlatımda kişi, şart ve varlıkların betimlenmesi; lirik anlatımda ise duyguların ifade edilmesi esastır
4 Heyecan ve heyecana ast anlatımlarda kelimeler daha çok mecaz ve alt anlamda kullanılır
5Öyküleyici anlatımlarda olay ve durumlar anlatılırken hissi görüşler katılmaz Heyecan ve heyecana tabi anlatımda duygular ve içinde bulunulan ruh hali yansıtılır

DDESTANSI(EPIK)ANLATIM
ÖZELLİKLERİ:
1Olağanüstü olaylar ve kişiler anlatılır
2Destan türünün mertçe havası vardır
3Yapıp etmeler yani fiiller ön plandadır
4Tarihi konular ve kahramanlıklar işlenir
5Etkileyici bir nitelik taşır
6Sürekli hareket vardır
7Kelimeler mecaz ve emrindeki anlamlarda kullanılabilirler
8 Şiir, destan roman, hikâye, tiyatro, epik anlatımın kullanıldığı türlerdir
9Anlatımda abartıya yer verilebilir
10Sanatlı bir dil kullanılır


EEMREDİCİ ANLATIM
ÖZELLİKLERİ:
1Dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır
2Emir, önerme, önerge anlamı taşıyan ifadeler yer verilir
3Öğretici ve açıklayıcı yönleri vardır
4Cümlelerde fiiller hakimdir
5Uyulması beklenen bir üslubu vardır(Baskı anlamı vardır)
6Sosyal hayatın düzenlenmesinde emredici anlatım kullanılır
7Trafik kuralları, bazı eşyaların yararlanma kılavuzları, ilaçların kullanım kılavuzları emredici anlatıma örnek verilebilir

FEĞITICI ANLATIM

ÖZELLİKLERİ:
1Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır
2Söz sanatlarına, kelimelerin mecaz anlamlarına yer verilmez
3Verilen bilgiler örneklerle ve tanımlarla pekiştirilir
4Daha fazla objektif cümleler kullanılır
5Açıklama, ışıklandırma, data verme amaçlarıyla yazılır
6Öğretici metnin anlaşılması ve yorumlanması için okuyucunun bahşedilen bilgiyi kavrayabilecek birikime sahip olması gerekir
7İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider
8Gereksiz söz tekrarı yapılmaz
9Ses akışını bozan, söylenmesi kuvvet sesler ve kelimeler yoktur
10Dil ve açıklama sade, mütevazi ve pürüzsüzdür
11Düşünce ve duygular kısa ve muhakkak ifadelerle dile getirilir
12Bu anlatım türü daha çok ansiklopedilerde ve ders kitaplarında kullanılır
13Tarihi metinler, Felsefi metinler, Bilimsel metinler gibi bölümleri vardır


GAÇIKLAYICI ANLATIM

ÖZELLİKLERİ:
1Dil daha fazla göndergesel işlevde kullanılır
2İfadeler muhakkak ve açıktır
3Kelimeler çoğunlukla hakiki(temel)anlamlarıyla kullanılırlar
4Izah Etme, açıklayıcı tanımlama, sınıflandırma ,örneklendirme, karşılaştırma, tanık manzara, sayısal verilerden yararlanma “ gibi düşünceyi geliştirme yollarından faydalanılır
5 Yazarın amacı okuyucuyu bilgilendirmektir
6İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider
7Gereksiz söz tekrarı yapılmaz
8Ses akışını bozan, söylenmesi zorlama sesler ve kelimeler yoktur
9Dil ve ifade sade, iddiasız ve pürüzsüzdür
10Düşünce ve duygular kısa ve belirli ifadelerle dile getirilir
Misal metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 155–156–157–158 ‘deki metinler

HTARTIŞMACI ANLATIM

ÖZELLİKLERİ:
1Dil daha fazla göndergesel işlevde kullanılır
2Düşünce ve duygular kısa ve muhakkak ifadelerle dile getirilir
3Dil ve açıklama sade, iddiasız ve pürüzsüzdür
4Gereksiz ifadelere yer verilmez
5Karmaşık ve anlaşılması zorlama cümleler kullanılmaz
6Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur
7Savunulan ve karşı çıkılan görüşlere yer verilir
8İki ayrı görüntü açısının olduğu konular bu türde işlenmeye daha elverişlidir
9Fıkra, test, makale, röportaj gibi türlerde kullanılır
10Yeteneğe, veri ve deneyime kadar usul belirlenir
11Eleştirici bir görüş açısıyla yazılırlar sözcük grubu sohbete varabilir
12İhtimal bildirmeyen, belli, kanıtlanmış bilgiler kullanılır
Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 160–161–162 ’deki metinler

IKANITLAYICI ANLATIM

ÖZELLİKLERİ:
1İnandırma, aydınlatma, kendi görüşünü kabul ettirme maksat edinilir
2Kavramları açıklama ve izah etme önemlidir
3Okuyucu ve dinleyiciyi ikna etmek, düşündürmek ve üstünde durulan konudan uzaklaşmamak için bir takım kelime, sözcük grupları ve cümleler baştan edilir
4 Hatip ve yazan üstünde durduğu konuyu aydınlanmak ve düşüncelerini kabul ettirmek için örneklere başvurur
5Hatip ve yazan konuyu parlatmak maksadıyla bambaşka kişilerin düşüncelerine müracaat eder
6Kelimeler ve kelime grupları reel anlamında kullanılır
7Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır
8 Yorumlama, açıklayıcı tanımlama, sınıflandırma örneklendirme, karşılaştırma, tanık manzara, sayısal verilerden kullanım “ gibi düşünceyi geliştirme yollarından faydalanılır
9Kanıtlayıcı anlatımda hitap edilen toplumun kültür düzeyi ve beklentileri önemlidir *